Het is even stil geweest van mijn kant: begin november ben ik moeder geworden. Voordat ik met zwangerschapsverlof ging, schreef ik onderstaande column voor het VO-Magazine. Met de verschrikkelijke ontwikkelingen die er ondertussen in ons land en in de wereld hebben plaatsgevonden, zou ik zoveel meer willen schrijven. Tegelijkertijd is het thema van deze column relevanter dan ooit. Nederlandse jongeren scoren laag op kennis over burgerschap, en een deel van onze politici ook (zo blijkt). Gelukkig werk ik op een school waar we samenleven hoog in het vaandel hebben staan. Een oproep aan alle schoolbesturen ⬇
“Het is gewoon chill dat je op die manier de dag kan beginnen,” zegt één van mijn leerlingen als hem voor een podcast gevraagd wordt wat hij van het vak burgerschap vindt. “Zo kan je kwijt wat je hebt gehoord of gelezen.”
De podcast wordt opgenomen om docenten handvatten te geven voor burgerschapsonderwijs. Volgens de wet moeten scholen ‘actief burgerschap en sociale cohesie’ bevorderen, zowel in het curriculum als in het schoolklimaat. Voor scholen blijkt dit in de praktijk best lastig. Veel van de scholen die bezoek krijgen van de inspectie, krijgen een herstelopdracht op burgerschap.
Er wordt vaak gezegd dat goed burgerschapsonderwijs begint bij goede docenten. Deels is dit natuurlijk waar: de docent moet bekwaam zijn om complexe thema’s met jongeren te bespreken en in te spelen op wat er speelt in het klaslokaal. Goed burgerschapsonderwijs begint echter bij een management met een heldere visie op burgerschapsonderwijs. Een visie die verweven is met de schoolcultuur, de leerlingpopulatie en met de lessen. Dat is helaas niet altijd het geval.
We leven in een maatschappij waarin resultaten steeds belangrijker worden dan de weg ernaartoe. Docenten worden afgerekend op het behalen van leerdoelen. Op het volgen van de methode. Op alles wat burgerschapsonderwijs in de kern niet is. De vrijheid en rust die leerlingen ervaren tijdens een les burgerschap is essentieel. Je moet de methode mogen loslaten, mogen inspelen op wat er leeft in de klas, onderzoeken wat je leerlingen nodig hebben. En aangezien de leerlingen niet enkel tijdens een les burgerschap een ‘burger’ zijn, is het wel zo prettig als dit wordt doorgezet tijdens andere lessen. Als ik mijn leerlingen leer om kritisch te denken, moeten ze daar bij de volgende les niet voor worden afgestraft.
We zitten in Nederland hoog in het rendementsdenken, en laag in de visie, ook als het om onderwijs gaat. Willen we burgerschapsonderwijs goed vormgeven, dan is het tijd dat juist de visie op wat goed onderwijs is weer terugkomt.
Eén van de teamleiders op de school waarop ik werk zei bij op de diploma-uitreiking afgelopen juni: “Op onze school zitten maar liefst 59 nationaliteiten. Jullie hebben, naast alle kennis en vaardigheden die je nodig hebt om je diploma te halen, geleerd om te gaan met leerlingen uit verschillende culturen, elkaar te leren respecteren, snappen wat elkaars normen en waarden zijn, elkaar leren begrijpen. Dat vormt de basis van verdraagzaamheid en dat is wat we in de wereld en zeker de wereld van nu, erg hard nodig hebben. En ik weet zeker dat het je helpt in je werk of je vervolgstudie.”
Als je als teamleider deze zinnen uitspreekt op een diploma-uitreiking, straal je niet alleen iets uit naar je leerlingen, maar ook naar je docenten. Je laat zien dat er meer is in het onderwijs dan het behalen van leerdoelen en het uitwerken van methodes. Je laat zien dat het ook gaat om leren samenleven.
Wat zou het mooi zijn als dit terugkomt in al onze schoolplannen. Als we ons allemaal afvragen welke belemmeringen en kansen onze leerlingen op het gebied van burgerschap op hun pad krijgen. We daarop inspelen. Daarover met elkaar gesprek gaan. Onze lessen erop aanpassen.
Laten we hopen dat er een visie op samenleven terugkomt in de politiek, in de bestuurskamers van al onze scholen en daarmee in het klaslokaal. Zodat we de dag niet alleen beginnen met burgerschap, maar ook eindigen.
Foto gemaakt door Cees Glastra van Loon. Leerlingen op de foto komen niet voor in het verhaal.
