Praat altijd, oefen veel
De media staan vol met de gruwelijke dood van docent Samuel Paty. Ook ik ben geschrokken. Vermoord worden omdat je aan je leerlingen een spotprent laat zien, dat is toch te bizar voor woorden. Ik moet er al niet aan denken dat ik ooit een boze ouder op mijn dak zou krijgen om iets wat ik in de les met leerlingen bespreek. De vraag die in de media leeft, of wij als docenten nog wel alles kunnen zeggen, voel ik echter persoonlijk niet. Ik kan nog steeds alles bespreken met mijn leerlingen en voel me veilig. Ik vind het lastig dat dat wordt betwist, omdat ik vrees dat dit soort berichten ertoe leiden dat docenten nu nog minder gesprekken gaan voeren, terwijl ik de gesprekken enorm waardevol vind.
Ik bespreek het met de leerlingen op school.
Ibrahim zegt: ‘Juf, ik vind het echt erg wat er allemaal gebeurd is. Die mensen die moorden en bedreigen, dat zijn juist geen echte moslims. Wij zijn ook moslim, hoezo zeggen mensen dat wij tegen vrijheid van meningsuiting zijn? U kunt toch gewoon met ons praten?’
Ik vertel hem dat ik die mening deel, en vraag wat de rest van de klas ervan vindt.
‘Ik vind het wel erg dat mensen nu weer slecht praten over moslims, maar wat die man gedaan heeft, dat is pas echt erg,’ reageert Salima.
‘Precies, je mag niet doden,’ zegt Enes resoluut.
‘Laten we naar een video gaan kijken waarin precies verteld wordt wat er is gebeurd, en daarna gaan we er verder over praten,’ zeg ik tegen de klas. Het is de tactiek van het vak dat ik geef: gevoelens, feiten, meningen en argumenten rustig scheiden en bespreken.
In de video wordt uitgelegd dat Samuel Paty de afbeelding liet zien in een les over vrijheid van meningsuiting. Hij bereidde zijn klas voor op de afbeelding van de profeet: als ze hem niet wilden zien, mochten ze het lokaal verlaten. Het meisje dat later voor de ophef zorgde bleef echter zitten. Bij het tonen van de spotprent werd ze boos op de docent. Eenmaal thuis vertelde ze dit aan haar vader, die het op Twitter zette. Toen kon de haat beginnen; haat die uiteindelijk tot de onthoofding van de docent leidde.
De klas is er stil van.
‘Dit zijn echt heel veel problemen achter elkaar,’ zegt Kaan.
‘Dat klopt Kaan,’ zeg ik. ‘Laten we rustig de verschillende onderdelen bespreken. Wat vinden jullie, mag een docent een spotprent van de profeet Mohamed laten zien?’
‘Tuurlijk,’ zegt Salima, ‘dat hoort gewoon op school.’
‘Sowieso, omdat hij netjes heeft gevraagd aan leerlingen om weg te gaan,’ zegt Ibrahim.
Enes en Kaan zijn het daar als enigen niet mee eens.
Kaan zegt: ‘Ik vind niet dat een docent iets moet laten zien waarmee je kinderen kunt beledigen, maar de leerling had dat gewoon in de klas met de docent moeten bespreken, zoals wij dat nu ook doen. Het is echt erg dat het hem zijn leven heeft gekost.’
‘Dat zeg je mooi,’ reageer ik. ‘Ik hoop dat als ik jullie ooit iets laat zien wat je liever niet had gezien, je dat gewoon aan mij vertelt.’
‘Het ligt ook aan wat voor band je hebt met de docent,’ zegt Noor. ‘Als je een goede band hebt en de docent laat iets zien, dan weet je dat hij het niet racistisch bedoelt. Maar als je een docent niet kent, weet je niet wat hij bedoelt.’
‘Maar dan nog moet je hem niet vermoorden!’ Salima kijkt wanhopig de klas in.
‘Daar zijn we het geloof ik wel over eens,’ zeg ik tegen Salima, ‘maar Noor maakt wel een sterk punt: hoe beter je iemand kent, hoe minder snel je beledigd zult zijn.’
‘Ja, daarom moeten we ook gewoon blijven praten,’ zegt Romarfio.
Later op de dag komt Dyane, onze directeur naar me toe. Ook zij is benieuwd of ik deze gesprekken met de leerlingen kan voeren.
Ik vertel haar dat ik dat zeker kan en dat alle docenten van het vak persoonsvorming & socialisatie het besproken hebben in hun lessen. ‘De gesprekken waren mooi; soms emotioneel, maar goed om te voeren.’
Dyane knikt opgelucht. ‘Dit is precies de reden waarom we vijf jaar geleden zijn begonnen met het vak: een sfeer creëren waarin alles bespreekbaar is, een vak waar leerlingen leren hun emoties te uiten.’
‘En dat werkt echt goed,’ reageer ik. ‘Ik kan me niet voorstellen dat dingen níét bespreekbaar zouden zijn. De leerlingen ontdekken bij P&S wie ze zijn, waar ze voor staan en leren de samenleving waarin ze leven kennen. Tijdens deze gesprekken hoor ik extreme meningen, maar dat is logisch, want die zijn overal en niet nieuw. Ik vind het verrijkend, prettig en uitdagend om moeilijke onderwerpen in de klas te bespreken.’
‘Wat vind je er dan van dat minister Slob zegt dat het moeilijk is op scholen?’ vraagt Dyane.
Ik zucht. ‘Dat doet me pijn. Ik vind het erg dat er docenten zijn die menen niet alles meer te kunnen bespreken, dat lijkt me een vreselijk gevoel. Ik hoop echter dat dit niet de meerderheid betreft.’
Er komt een collega van het vak P&S bij staan: ‘Ingewikkelde gesprekken zijn goed. Juist als de emoties oplopen kun je leerlingen aan het denken zetten, verborgen assumpties blootleggen en verder komen in een gesprek.’
‘Precies,’ zeg ik. ‘Wat een leerling niet durft te zeggen kun je ook niet betwisten.’
‘Ja,’ reageert mijn collega. ‘Daarvoor moet je natuurlijk wel oefenen: niet alle kinderen voeren thuis aan de keukentafel dagelijks gesprekken over maatschappelijke thema’s. Een goed gesprek voeren is moeilijk. Dat moet je een kind leren.’
Ik knik, daar ben ik het mee eens. ‘De moord op Samuel Paty heeft de discussie over burgerschap op middelbare scholen ook weer doen oplaaien. Burgerschap is enorm belangrijk. Ik hoop dat men ziet dat leerlingen niet alleen verteld moet worden wat wij in Nederland belangrijk vinden, maar dat je als school ook een sfeer moet creëren waarin veel ruimte is voor gesprek. Over maatschappelijke én over persoonlijke thema’s.’
‘Juist dan worden leerlingen vaardig en gaan ze zich vanzelf “democratisch” uiten,’ reageert mijn collega.
‘Precies, dat hoop ik ook,’ zegt Dyane. ‘Wij zijn in ieder geval goed op weg.’
De namen van de leerlingen zijn gefingeerd.
Heb je behoefte aan tips?
Klik dan hier voor de handleiding.
Wil je weten over Kaan, Ibrahim, Salima en alle andere? In augustus verschijnt mijn boek over de klas.
Foto gemaakt door Cees Glastra van Loon. De leerlingen op de foto komen niet voor in het verhaal.
