Vakmensen

Deze column verscheen eerder in Trouw.

Eén van de mooie dingen van het werken als onderwijsadviseur, naast mijn baan voor de klas, is dat ik op verschillende scholen door het hele land kom. Het meest verheug ik me op de scholen uit het praktijkonderwijs (pro). Je komt binnen in een oase van rust, vriendelijkheid en geborgenheid. En in een mini-samenleving.

Er zijn werkplaatsen (fietsenmakerij, kapperszaken, houtbewerking), leerlingen helpen in de kantine en maken de school schoon. Docenten praten warm over hun leerlingen en doen er alles aan om ze zo goed mogelijk de maatschappij in te helpen.

Niet gek dus dat Nicole Teeuwen, de bestuursvoorzitter van de Sectorraad Praktijkonderwijs, in deze krant vertelde dat zij lastig het vindt dat kinderen steeds ‘kansrijker’ worden geadviseerd en daarom minder snel na groep 8 op haar scholen terechtkomen. Vervolgens stromen toch nog leerlingen vanuit het vmbo ‘af’ naar het pro, omdat het op het vmbo niet lukt.

Ik snap Teeuwens zorgen, maar ik deel niet haar kritiek op het kansrijk adviseren. Het is niet voor niks dat kansenongelijkheid al jaren op de agenda staat. Bij te veel kinderen zien we hun talenten niet; zij krijgen een schooladvies dat niet passend is. Dat daar langzamerhand verandering in komt is en blijft goed nieuws. Ook als dat betekent dat andere problemen aan het licht komen.

Acht jaar lang heb ik lesgegeven op het pr.o. en het vmbo. Ik zag het met eigen ogen: kansrijk adviseren is niet het probleem. De manier van onderwijs op het vmbo wel.

Even kort het verschil tussen pro en vmbo-basis. Het praktijkonderwijs is er voor leerlingen met een leerachterstand van drie jaar of meer én een IQ tussen de 55 en 80. Vmbo-basis is er voor leerlingen met een leerachterstand van ongeveer twee jaar en biedt directe toegang naar mbo niveau 2.

Op het pro krijgen leerlingen vaak les van pabo-leerkrachten die het grootste deel van de theorievakken voor hun rekening nemen. Dit zorgt voor één vast gezicht. De praktijkvakken worden vaak gegeven door docenten uit de horeca, techniek of zorg. Leerlingen leren echt een vak. Hun talent wordt gezien en het zelfvertrouwen groeit.

Op het vmbo-basis is de aandacht voor het praktische deel de laatste jaren flink afgenomen. Het theoretische eindexamen voelt vaak als belangrijker. Dit zorgt voor een grote nadruk op theoretische capaciteiten, en minder op praktisch talent. Terwijl juist de combinatie zijn waarde heeft én het vaak praktische beroepen zijn waar leerlingen voor worden opgeleid. Daarnaast is de persoonlijke aandacht op het vmbo kleiner, doordat theorievakken vaak door verschillende docenten worden gegeven.

Ik heb vaak genoeg gezien dat (voormalig) pro-leerlingen héél goed vmbo-basis aankunnen. Het probleem is dat vmbo-basis allang niet meer is wat het zou moeten zijn: een goede praktische beroepsopleiding waar docenten leerlingen begeleiden naar vakmanschap.

Ons maatschappelijk idee van ‘theorie is beter dan praktijk’ heeft ook het vmbo in zijn macht. Vanuit daar is de tendens maar al te snel dat een leerling ‘het niveau niet aankan’. Bijvoorbeeld als de grammaticaregels van Engels maar niet beklijven. Of de stelling van Pythagoras.

Een veel gehanteerd lesmodel op basisscholen stelt: of je leerlingen de lesdoelen behalen ligt niet aan de sociale afkomst of capaciteiten van de leerling, maar aan jouw instructievaardigheden. Een school zorgt dus gewoon dat alle leerlingen de lesstof gaan snappen. Linksom of rechtsom. Of zoals onderwijssocioloog Iliass el Hadioui het omschrijft: wie hoge verwachtingen van een leerling heeft, moet ze ook helpen waar te maken. Daar zijn we voor.

Dat zou ook voor het vmbo moeten gelden. De arbeidsmarkt schreeuwt namelijk om vakmensen met een vmbo-diploma. Maak van vmbo-basis dus weer een goede, praktische opleiding met gedegen theoretische begeleiding. En ga voor de persoonlijke en warme begeleiding te rade bij een praktijkschool. Dan kun je prima kansrijk adviseren.